24 kwietnia 2025

Czy mój pies jest neuroatypowy? O psach z nietypowym zachowaniem

Czy mój pies jest neuroatypowy? Jak rozpoznać i wspierać psy z nietypowym zachowaniem

W ostatnich latach rosnąca świadomość na temat dobrostanu zwierząt oraz postęp w zakresie zoopsychologii i neurobiologii przyczyniły się do popularyzacji koncepcji neuroatypowości u psów domowych. Choć pojęcie to pochodzi z psychologii człowieka, gdzie odnosi się do osób funkcjonujących poza typowymi normami neurologicznymi (np. w spektrum autyzmu, ADHD), analogiczne podejście znajduje coraz większe zastosowanie w analizie zachowań i funkcjonowania zwierząt towarzyszących. Celem niniejszego artykułu jest szczegółowe omówienie neuroatypowości u psów, z uwzględnieniem aktualnych badań naukowych, mechanizmów neurobiologicznych oraz praktycznych implikacji dla terapii behawioralnej.

Neuroatypowość: definicja i ramy interpretacyjne

W zoopsychologii nie istnieje jeszcze ugruntowana klasyfikacja neuroatypowości psów porównywalna do DSM-5 czy ICD-11 w medycynie ludzkiej. Jednakże coraz częściej behawioryści oraz neurolodzy weterynaryjni zauważają, że pewne jednostki psów wykazują wzorce zachowań, które trudno jednoznacznie przypisać do znanych zaburzeń psychicznych lub konsekwencji traumatycznych przeżyć.

Neuroatypowość u psa może obejmować:

zaburzenia przetwarzania sensorycznego (por. Grandin, 2005),
trudności w adaptacji do zmiennych warunków,
fiksacje behawioralne i stereotypie,
nadmierną reaktywność emocjonalną,
ograniczoną zdolność do regulacji pobudzenia.

Badania nad zjawiskami pokrewnymi prowadzone są m.in. przez Ogata (2016), Overall (2013) oraz Światowe zespoły zajmujące się medycyną behawioralną zwierzęt.

Objawy neuroatypowości: odmienność, nie zaburzenie

W pracy z neuroatypowym psem typowo obserwuje się:

hiperreaktywność na bodźce sensoryczne, np. hałasy, ruch, zmiany otoczenia;
problemy z habituacją nawet do rutynowych zdarzeń;
nadmierne pobudzenie lub szybkie przejścia emocjonalne (np. z ekscytacji w panikę);
kompulsyjne zachowania: ściganie ogona, kopanie, szczekanie w pustkę (Luescher & McKeown, 1994);
brak odpowiedzi na tradycyjne metody szkoleniowe;
brak elastyczności behawioralnej, np. silne reakcje na zmianę planu dnia czy nowe osoby.

Te zachowania nie wynikają z dominacji ani z "zepsucia", lecz są najczęściej konsekwencją odmiennej modulacji układu limbicznego i osi HPA (hypothalamic-pituitary-adrenal), co zostało potwierdzone w badaniach neurofizjologicznych (Palestrini et al., 2010).

Proces diagnozy: wykluczanie, obserwacja, interpretacja

Rozpoznanie neuroatypowości u psa opiera się na trzech filarach:

Diagnostyka medyczna – konieczne jest wykluczenie m.in. encefalopatii, zaburzeń metabolicznych, zespołu Cushinga, niedoczynności tarczycy (Dodman, 1996).
Wywiad behawioralny i analiza środowiska – oceniany jest rozwój szczenięcia, metody wychowawcze, styl przywiązania opiekunów (Topál et al., 1998).
Długoterminowa obserwacja zachowania w kontekście interakcji społecznych, ekspresji emocji i zdolności adaptacyjnych.

Brak jednej procedury testowej oznacza, że rozpoznanie opiera się na syntetycznej analizie objawów i wykluczeniu innych czynników, przy współpracy behawiorysty, lekarza weterynarii i w razie potrzeby neurologa.

Interwencja: terapia dostosowana do indywidualności

Kluczowym aspektem pracy z psem neuroatypowym jest indywidualizacja planu terapii. Nie ma jednolitego protokołu, lecz istnieje szereg zalecanych strategii:

Budowanie przewidywalnej struktury dnia (Overall, 2013) – psy neuroatypowe korzystają z rutyny i przewidywalnych reakcji opiekuna;
Redukcja liczby bodźców i tworzenie bezpiecznych stref, w których pies może odpocząć;
Trening wyciszania (relaksacja na hasło, spokojne lizanie, mata węchowa) oparty na przeciwwarunkowaniu;
Unikanie konfrontacyjnych metod, które pogłębiają stres i zaburzają regulację emocjonalną;
Włączenie farmakoterapii w uzasadnionych przypadkach (np. fluoksetyna, klomipramina, trazodon), zgodnie z rekomendacjami AVSAB i ESFM (Kaur et al., 2016).

Praca opiera się na wzmacnianiu relacji pies-człowiek, rozwijaniu zdolności samoregulacji oraz dostarczaniu adekwatnych wyzwań poznawczych bez przeciążania.

Przykład z praktyki klinicznej

Pies w typie teriera, 18 miesięczny, adoptowany z hodowli. Objawy: brak habituacji do domowych dźwięków, fiksacja na światłach i cieniach, gwałtowne reakcje na gości, silne pobudzenie na spacerach bez możliwości odwołania. Wdrożono:

trening wyciszania,
indywidualną ścieżkę adaptacji do bodźców,
plan wzmacniania relacji przez rytuały codzienne (karmienie z ręki, spokojne rytuały powitania i pożegnania),
farmakoterapię fluoksetyną (0,8 mg/kg/dobę).

Po 3 miesiącach nastąpiła poprawa w zakresie reakcji na zmiany środowiska, możliwość spokojnego odpoczynku oraz skrócenie czasu powrotu do homeostazy emocjonalnej po bodźcu.

Neuroatypowość: zmiana paradygmatu w pracy z psami

Rozpoznanie i akceptacja neuroatypowości u psów wymaga zmiany perspektywy: z "naprawiania zachowań" na zrozumienie funkcjonowania psa jako jednostki. Właściwe wsparcie nie polega na tresurze, lecz na wspieraniu samoregulacji, bezpieczeństwa emocjonalnego i adaptacyjnego funkcjonowania.

Dzięki rosnącej liczbie publikacji naukowych i narzędzi terapeutycznych, w tym konsultacjom online, behawioryści mogą skutecznie pomagać tym psom i ich opiekunom w budowaniu harmonijnej relacji.

Szymon Szafratowicz
Zoopsycholog, behawiorysta zwierzęcy

Bibliografia wybrana:

Dodman, N. H. (1996). Dogs behaving badly. Bantam Books.
Grandin, T. (2005). Animals in Translation: Using the Mysteries of Autism to Decode Animal Behavior. Scribner.
Kaur, G. et al. (2016). "Pharmacological management of anxiety disorders in dogs". Vet Med Sci.
Luescher, A. U., McKeown, D. B. (1994). "Repetitive behavior disorders in dogs." Compendium on Continuing Education for the Practicing Veterinarian.
Ogata, N. (2016). "Neurobiology of canine anxiety: pathways, mechanisms, and management". Vet Clin North Am Small Anim Pract.
Overall, K. L. (2013). Manual of Clinical Behavioral Medicine for Dogs and Cats. Elsevier.
Palestrini, C. et al. (2010). "Noise phobia and hypothalamic–pituitary–adrenal axis function in dogs". J Vet Behav.
Topál, J. et al. (1998). "Attachment behavior in dogs (Canis familiaris): a new application of Ainsworth's (1969) Strange Situation Test". J Comp Psychol.

Terapia 4 Łapy – profesjonalne konsultacje behawioralne dla psów i kotów. Pomagam zrozumieć zachowania zwierząt i budować spokojniejsze relacje oparte na empatii i wiedzy.

Firma

Info

terapia4lapy@gmail.com
tel. 789 591 439

Szymon Szafratowicz

ul. Stanisławowska 47
54-611 Wrocław

NIP 914 152 61 34