Czy mój pies jest neuroatypowy? O psach z nietypowym zachowaniem

Czy mój pies jest neuroatypowy? Jak rozpoznać i wspierać psy z nietypowym zachowaniem

W ostatnich latach rosnąca świadomość na temat dobrostanu zwierząt oraz postęp w zakresie zoopsychologii i neurobiologii przyczyniły się do popularyzacji koncepcji neuroatypowości u psów domowych. Choć pojęcie to pochodzi z psychologii człowieka, gdzie odnosi się do osób funkcjonujących poza typowymi normami neurologicznymi (np. w spektrum autyzmu, ADHD), analogiczne podejście znajduje coraz większe zastosowanie w analizie zachowań i funkcjonowania zwierząt towarzyszących. Celem niniejszego artykułu jest szczegółowe omówienie neuroatypowości u psów, z uwzględnieniem aktualnych badań naukowych, mechanizmów neurobiologicznych oraz praktycznych implikacji dla terapii behawioralnej.

Neuroatypowość: definicja i ramy interpretacyjne

W zoopsychologii nie istnieje jeszcze ugruntowana klasyfikacja neuroatypowości psów porównywalna do DSM-5 czy ICD-11 w medycynie ludzkiej. Jednakże coraz częściej behawioryści oraz neurolodzy weterynaryjni zauważają, że pewne jednostki psów wykazują wzorce zachowań, które trudno jednoznacznie przypisać do znanych zaburzeń psychicznych lub konsekwencji traumatycznych przeżyć.

Neuroatypowość u psa może obejmować:

• zaburzenia przetwarzania sensorycznego (por. Grandin, 2005),
• trudności w adaptacji do zmiennych warunków,
• fiksacje behawioralne i stereotypie,
• nadmierną reaktywność emocjonalną,
• ograniczoną zdolność do regulacji pobudzenia.

Badania nad zjawiskami pokrewnymi prowadzone są m.in. przez Ogata (2016), Overall (2013) oraz Światowe zespoły zajmujące się medycyną behawioralną zwierzęt.

Objawy neuroatypowości: odmienność, nie zaburzenie

W pracy z neuroatypowym psem typowo obserwuje się:

• hiperreaktywność na bodźce sensoryczne, np. hałasy, ruch, zmiany otoczenia;
• problemy z habituacją nawet do rutynowych zdarzeń;
• nadmierne pobudzenie lub szybkie przejścia emocjonalne (np. z ekscytacji w panikę);
• kompulsyjne zachowania: ściganie ogona, kopanie, szczekanie w pustkę (Luescher & McKeown, 1994);
• brak odpowiedzi na tradycyjne metody szkoleniowe;
• brak elastyczności behawioralnej, np. silne reakcje na zmianę planu dnia czy nowe osoby.

Te zachowania nie wynikają z dominacji ani z "zepsucia", lecz są najczęściej konsekwencją odmiennej modulacji układu limbicznego i osi HPA (hypothalamic-pituitary-adrenal), co zostało potwierdzone w badaniach neurofizjologicznych (Palestrini et al., 2010).

Proces diagnozy: wykluczanie, obserwacja, interpretacja

Rozpoznanie neuroatypowości u psa opiera się na trzech filarach:

1. Diagnostyka medyczna – konieczne jest wykluczenie m.in. encefalopatii, zaburzeń metabolicznych, zespołu Cushinga, niedoczynności tarczycy (Dodman, 1996).
2. Wywiad behawioralny i analiza środowiska – oceniany jest rozwój szczenięcia, metody wychowawcze, styl przywiązania opiekunów (Topál et al., 1998).
3. Długoterminowa obserwacja zachowania w kontekście interakcji społecznych, ekspresji emocji i zdolności adaptacyjnych.

Brak jednej procedury testowej oznacza, że rozpoznanie opiera się na syntetycznej analizie objawów i wykluczeniu innych czynników, przy współpracy behawiorysty, lekarza weterynarii i w razie potrzeby neurologa.

Interwencja: terapia dostosowana do indywidualności

Kluczowym aspektem pracy z psem neuroatypowym jest indywidualizacja planu terapii. Nie ma jednolitego protokołu, lecz istnieje szereg zalecanych strategii:

• Budowanie przewidywalnej struktury dnia (Overall, 2013) – psy neuroatypowe korzystają z rutyny i przewidywalnych reakcji opiekuna;
• Redukcja liczby bodźców i tworzenie bezpiecznych stref, w których pies może odpocząć;
• Trening wyciszania (relaksacja na hasło, spokojne lizanie, mata węchowa) oparty na przeciwwarunkowaniu;
• Unikanie konfrontacyjnych metod, które pogłębiają stres i zaburzają regulację emocjonalną;
• Włączenie farmakoterapii w uzasadnionych przypadkach (np. fluoksetyna, klomipramina, trazodon), zgodnie z rekomendacjami AVSAB i ESFM (Kaur et al., 2016).

Praca opiera się na wzmacnianiu relacji pies-człowiek, rozwijaniu zdolności samoregulacji oraz dostarczaniu adekwatnych wyzwań poznawczych bez przeciążania.

Przykład z praktyki klinicznej

Pies w typie teriera, 18 miesięczny, adoptowany z hodowli. Objawy: brak habituacji do domowych dźwięków, fiksacja na światłach i cieniach, gwałtowne reakcje na gości, silne pobudzenie na spacerach bez możliwości odwołania. Wdrożono:

• trening wyciszania,
• indywidualną ścieżkę adaptacji do bodźców,
• plan wzmacniania relacji przez rytuały codzienne (karmienie z ręki, spokojne rytuały powitania i pożegnania),
• farmakoterapię fluoksetyną (0,8 mg/kg/dobę).

Po 3 miesiącach nastąpiła poprawa w zakresie reakcji na zmiany środowiska, możliwość spokojnego odpoczynku oraz skrócenie czasu powrotu do homeostazy emocjonalnej po bodźcu.

Neuroatypowość: zmiana paradygmatu w pracy z psami

Rozpoznanie i akceptacja neuroatypowości u psów wymaga zmiany perspektywy: z "naprawiania zachowań" na zrozumienie funkcjonowania psa jako jednostki. Właściwe wsparcie nie polega na tresurze, lecz na wspieraniu samoregulacji, bezpieczeństwa emocjonalnego i adaptacyjnego funkcjonowania.

Dzięki rosnącej liczbie publikacji naukowych i narzędzi terapeutycznych, w tym konsultacjom online, behawioryści mogą skutecznie pomagać tym psom i ich opiekunom w budowaniu harmonijnej relacji.

Szymon Szafratowicz
Zoopsycholog, behawiorysta zwierzęcy

Bibliografia wybrana:

• Dodman, N. H. (1996). Dogs behaving badly. Bantam Books.
• Grandin, T. (2005). Animals in Translation: Using the Mysteries of Autism to Decode Animal Behavior. Scribner.
• Kaur, G. et al. (2016). "Pharmacological management of anxiety disorders in dogs". Vet Med Sci.
• Luescher, A. U., McKeown, D. B. (1994). "Repetitive behavior disorders in dogs." Compendium on Continuing Education for the Practicing Veterinarian.
• Ogata, N. (2016). "Neurobiology of canine anxiety: pathways, mechanisms, and management". Vet Clin North Am Small Anim Pract.
• Overall, K. L. (2013). Manual of Clinical Behavioral Medicine for Dogs and Cats. Elsevier.
• Palestrini, C. et al. (2010). "Noise phobia and hypothalamic–pituitary–adrenal axis function in dogs". J Vet Behav.
• Topál, J. et al. (1998). "Attachment behavior in dogs (Canis familiaris): a new application of Ainsworth's (1969) Strange Situation Test". J Comp Psychol.

terapia4łapy specjalizuje się w zoopsychologii i behawioryzmie psów i kotów, oferując terapie behawioralne i doradztwo w komunikacji ze zwierzętami.

Śledź nas

Menu

Adres

Konsultacje na terenie Wrocławia i okolic

Adres:

Terapia4Łapy

ul. Stanisławowska 47

54-611 Wrocław

Kontakt

tel. 789 591 439

@:  terapia4lapy@gmail.com